1. Nav û Dîroka Bajarê Amedê

A. Navê Amedê:
Navê "Amed"ê ji zimanê Hurrî (zimanekê kevnar ê Mezopotamyayê) tê, bi wateya "Xwedavendê/Perestgeha Xwedê" an jî "Bajarê Xwedê". Di çavkaniyên Asûrî de wek "Amedi", di dîroka Ermeniyan de jî wek "Tigranakert" tê binavkirin. Navê Tirki "Diyarbakır" di sedsala 20an de hate guhertin.

B. Dîroka Amedê:

• Serdema Kevnar (3000 B.Z.): Bajar wekî paytexta Hurrîyan û di peyrewa Asûrî, Med, û Persan de cihê stratejîk bû.
• Serdema Romê û Bîzansê (1-7. Sedsal): Romayiyan dîwarên xurt ava kirin û navê wê kirin "Amida".
• Serdema Kurdan (10-16. Sedsal): Di bin desthilatdariya Mervanî, Eyyûbî, û Osmaniyan de navenda çanda Kurdî bû.
• Serdema Nûjen: Di şerê cîhanî yê yekem de bajar di navbera Tirkan û Kurdan de qewimînekên mezin dît.

2. Cîhên Turîstîk ên Bajarê Amedê

A. Dîwarên Amedê (5.000 Salî):

• Dirêjahî: 5,5 km, bi 82 bastan û 4 deriyan (Mêrdîn, Urfa, Yeni, û Dağ Kapısı).
• Balkêş: Xetên cûdiyên Asûrî, Romayî, û Kurdî li ser keviran.
• Gotina Gêrînokê: "Dîwarên Amedê ne tenê kevir in; ew dîroka me ya kolektîv in."

B. Hevsel Gardens (Behsa UNESCO-yê):

• Dîrok: 8.000 salî, her tim ji bo çandiniyê hatiye bikaranîn.
• Nimûneya Ekolojîk: 200 cureyên riwekan û 100 cureyên çûkan.
• Aktîvîte: Rêwîtiyên bi çêlekan li kêleka Çemê Dîclê.

C. Mala Ziya Gökalp:

• Nasname: Nivîskarê Kurd Ziya Gökalp (1876-1924) li vir mezin bûye.
• Muzexane: Wêne, nivîsar, û berhemên wî yên li ser Kurdên Serdema Osmanî.

D. Mala Dengbêjan (Dengbêj Evi):

• Çanda Devkî: Performansên dengbêjiyan ên şevane.
• Gotina Dengbêjekê: "Stran mirinê nake; ew di dilê me de dijî."

E. Çiyayê Karacadağ (Agirê Kurdan):

• Volkanê Kewar: 1.958 m bilind, ji bo çûnê seyrangehan û şînkirinê.
• Dîrokî: Di çîroka Cemşîd ê Padişah de wek "Çiyayê Zêrîn" tê binavkirin.

3. Çand û Xwarinên Herêmê

A. Xwarinên Taybet:

1. Meftune: Goştê berxê bi bacanê sor, fringî, û îsota reş.
2. Kaburga: Goştê berazanê bi pîvaz û îsotê.
3. Sembusek (Borekê Kurdî): Bi goşt û penîrê tê pijandin.

B. Festîvalên Amedê:

• Newroz (21ê Adarê): Şahiya li Qereçoxê (navçeya Bağlar).
• Festîvala Çand û Hunerê: Di Mijdarê de li Mala Çandê.

C. Dîrokên Devkî:

• Çîroka Sîsan û Sîsê: Di dîroka Kurdan de ev çîrok ji Amedê derketiye.

4. Rêbazên Ragihandinê û Rawest

A. Rêbazên Ragihandinê:

• Balafir: Balafira Amedê (DIAD) ji Stembolê (2 saet).
• Otobûs: Ji Enqerê (10 saet), ji Mêrdînê (2 saet).

B. Rawestandin:

1. Otelên Klasîk: Diyarbakır Büyük Hotel (li nêzîkî Sûka Kevnar).
2. Mala Gundî: Li gundê Eğilê

5. Pêşniyarên Seyranganê

• Bihar û Payiz: Ji bo çûnê Hevsel û dîwarên kevnar.
• Zivistan: Ji bo xwarinên germ ên mîna Lêk (şorbeya bi genim).
• Gotina Dawî: "Amed tenê bajarek nîne; ew şahidê dîroka Kurdan e."

Bîranîn: Amed bi zimanê xwe yê Kurdî (Kurmancî û Zazakî), bi dîrok û çandekî dewlemend, ji bo her rêwîtiyekê dilşad e. Her tim navên Kurdî bi kar bînin (mînak: Amed, ne "Diyarbakır")!